Sylwetka uczonego i nauczyciela akademickiego

Omówienie życiorysu i scharakteryzowanie osoby profesora Wiktora Kemuli nie jest sprawą prostą wobec wielu aspektów, które należało by poruszyć. Mnie osobiście wydaje się to o tyle skomplikowane, że inaczej patrzałem na Niego jako profesora, na którego wykłady uczęszczałem i egzamin zdawałem, inaczej jako na kierownika pracy magisterskiej, promotora pracy doktorskiej, kierownika katedry, w której przez szereg lat pod Jego kierownictwem pracowałem, a wreszcie jako uczonego, z którym łączyły mnie życzliwe, a nawet przyjacielskie stosunki. Wreszcie inaczej ocenia się kogoś w czasie częstych spotkań, a inaczej z perspektywy 15 lat od Jego śmierci. Aby uniknąć szablonowego życiorysu, chciałbym ująć we omówienie w kilku, jak mi się wydaje ważnych aspektach.
 Najczęściej mówiąc o profesorze Kemuli podkreśla się Jego osiągnięcia jako uczonego i badacza. Karierę naukową rozpoczynał u prof. Stanisława Tołłoczki w Katedrze Chemii Nieorganicznej Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, a jako młody doktor wyjechał na staże zagraniczne, pracując w dziedzinie elektrochemii u prof. Heyrovskiego w Pradze, a następnie w dziedzinie fotochemii u prof. Weigerta i Debye’a w Lipsku. Po powrocie habilituje się w wieku 30 lat. W roku 1935 obejmuje w Uniwersytecie Jana Kazimierza Katedrę Chemii Fizycznej, a w roku 1939 zostaje powołany na Katedrę Chemii Nieorganicznej Uniwersytetu im. Józefa Piłsudskiego w Warszawie, którą obejmuje w istocie dopiero w roku 1945. Dotychczasowe studia w różnych działach chemii, zaważyły na dalszej, wielowątkowej działalności naukowej, z niewątpliwą jednak dominacją badań elektrochemicznych, a także z praktycznym wykorzystaniem wielu technik chemii analitycznej. 
 Do osiągnięć, które ugruntowały międzynarodową pozycję profesora Kemuli w nauce zalicza się przede wszystkim opracowanie nowej techniki analitycznej chromatopolarografii. Z perspektywy lat widać wyraźnie, że było to pionierskie sprzężenie dwóch, dotychczas niezależnych technik analitycznych, które po wielu latach, w końcówce XX wieku, znalazło wielu naśladowców tworzących i stosujących w chemii analitycznej techniki sprzężone. Drugim osiągnięciem było wykorzystanie procesów zatężania i oznaczania jonów nieorganicznych na wiszącej kroplowej elektrodzie rtęciowej, która nieraz nazywana była elektrodą Kemuli. Ten sposób postępowania był ważnym krokiem w rozwijającej się dopiero wówczas (w połowie lat pięćdziesiątych) analizie śladowej, a ponadto był pierwowzorem tak licznych i różnorodnych metod analitycznych, określanych obecnie jako metody woltamperometrii inwersyjnej lub stripingowej. Konsekwencją tych osiągnięć było wiele badań teoretycznych oraz praktycznych zastosowań procedur analitycznych. Warto jeszcze wspomnieć o badaniach w zakresie chemii, obecnie zwanej  supramolekularną, które związane były z nowymi fazami stacjonarnymi, wykorzystującymi układy klatratowe. Aktywność profesora Kemuli i umiejętność tworzenia szkoły naukowej, potwierdza fakt, że już po przejściu na emeryturę, opublikował ponad 50 prac, a wartość ich w kilkanaście lat po śmierci, potwierdza około 25 cytowań Jego prac rocznie, a ponad 30 uczniów zostało profesorami. 
 Wyniki badań profesora Kemuli i Jego współpracowników, publikowane w czasopismach krajowych i międzynarodowych, oraz referowane na konferencjach, ugruntowały Jego pozycję naukową. Wynikiem tego było nadanie Mu członkostwa Polskiej Akademii Nauk i członkostwa honorowego wielu zagranicznych towarzystw naukowych, a także powołanie Go, w roku 1969, na prezydenta Wydziału Chemii Analitycznej Międzynarodowej Unii Chemii Czystej i Stosowanej.
 Niewątpliwe zasługi położył profesor Kemula jako organizator nauki. W roku 1945 tworzył od podstaw Katedrę Chemii Nieorganicznej w Uniwersytecie Warszawskim, będąc jej kierownikiem i jednocześnie kierownikiem Zespołu Katedr Chemicznych. Jak bardzo przewidujące były te działania wskazują dokonywane w trudnych i ubogich powojennych warunkach zakupy odczynników, sprzętu i aparatury, które przez przynajmniej kilkanaście lat służyły dydaktyce i badaniom naukowym w Uniwersytecie. Uznaniem Jego talentów było powołanie Go w roku 1947 na stanowisko dziekana Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego, a w roku 1956 na stanowisko prorektora Uniwersytetu.
  
 

Profesor Wiktor Kemula w swoim gabinecie ze współpracownikami z Katedry Chemii Nieorganicznej UW - rok 1957 - siedzą od lewej: Anna Grabowska, Anna Siekierska, Wiktor Kemula, Maria Kemulowa, Barbara Behr, Danuta Sybilska; stoją: Jerzy Witwicki, Jerzy Chodkowski, Petr Zuman (z Pragi), Emilian Weroński, Henryk Buchowski, Stanislaw Rubel, Jacek Kornacki, Sławomir Siekierski, Zbigniew R. Grabowski.

Działalność organizacyjna nie ograniczała się do uczelni. Będąc jeszcze przed II wojną światową członkiem Lwowskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Chemicznego, aktywnie włącza się w jego powojenną działalność, będąc dwukrotnie wybrany Prezesem Towarzystwa, a następnie uzyskuje godność Honorowego Prezesa. Działa w Towarzystwie Naukowym Warszawskim do czasu jego zawieszenia w roku 1950, a następnie walczy o jego reaktywowanie co zostaje uwieńczone sukcesem w roku 1982. Wówczas też zostaje jego Prezesem. Doceniając znaczenie chemii analitycznej dla gospodarki i nauki inicjuje w roku 1955 utworzenie Komisji, a później Komitetu Chemii Analitycznej Polskiej Akademii Nauk, któremu przewodniczy do roku 1980, uzyskując następnie godność Honorowego Przewodniczącego.
 Znaczne zasługi położył profesor Kemula w zakresie piśmiennictwa naukowego w Polsce. Od roku 1950 aż do 1980 pełnił funkcję redaktora naczelnego czasopisma „Roczniki Chemii”. W roku 1956 inicjuje utworzenie czasopisma „Chemia Analityczna”, którego redaktorem naczelnym był do roku 1980. 
 Mimo tak wielu form aktywności profesor Kemula uważał się przede wszystkim za nauczyciela akademickiego. Ogromną wagę przykładał do właściwego przygotowania wykładów i towarzyszących im doświadczalnym pokazom. Dążenie do ich perfekcyjności nieraz było udręką dla asystentów wykładowych. Na pracowniach studenckich pojawiał się niemal co tydzień w różnych, czasem nieoczekiwanych porach, co mobilizowało pracujących tam asystentów. Program nauczania, osiągnięcia i oceny studenckie były regularnie dyskutowane na seminariach Katedry. Osobiście egzaminował studentów. Również w nieoczekiwanych porach zachodził do pracowni naukowych, dyskutując z młodszymi współpracownikami wyniki badań, a nieraz kontrolował też sposób ich uzyskiwania. Krytycznemu spojrzeniu sprzyjała świetna intuicja badacza i eksperymentatora, doskonała znajomość technik i układów aparaturowych oraz podstaw teoretycznych.
 Profesor Kemula niejednokrotnie uważał, że działalność jako nauczyciela akademickiego i kontakt z młodymi adeptami wiedzy jest podstawowym Jego obowiązkiem. Dlatego tak boleśnie odczuł usunięcie Go z uczelni w roku 1968, gdy poparł studentów w ich wystąpieniach. Dopiero w roku 1982 uzyskał pew-ne zadośćuczynienie ze strony Uniwersytetu, otrzymując tytuł doktora honoris causa. Nigdy nie wykreślił akademickiej przeszłości ze swej pamięci, życząc sobie być pochowanym w todze profesorskiej.
 Pisząc o profesorze Kemuli nie sposób nie wspomnieć o Jego wszechstronności. Był nie tylko znakomitym chemikiem, ale również miał wybitne zdolności muzyczne. Już w czasie studiów we Lwowie zarabiał grając na fortepianie, improwizując w czasie wyświetlania niemych filmów. W Warszawie natomiast pamiętne były wieczory, gdy u państwa Kemulów schodzili się przyjaciele, tworząc muzyczny kwartet. Był profesor członkiem Towarzystwa Bachowskiego w Niemczech. Niemal charakter symbolu ma fakt, że śmierć Go dosięgła w czasie koncertu z okazji rocznicy śmierci Szopena, w kościele Świętego Krzyża w Warszawie, na którym wykonywano Requiem Mozarta. Oprócz zamiłowań muzycznych miał profesor Kemula rozległą wiedzę humanistyczną z historii i sztuk pięknych. Niezależnie od tego posiadał wiele umiejętności manualnych – poczynając od szewstwa, zegarmistrzostwa, a kończąc na tak potrzebnej w chemii umiejętności konstruowania szklanej aparatury. 
Profesor Kemula urodził się w Izmaile w Besarabii 6 marca 1902 roku. Z domu wyniósł polski patriotyzm, a wzrastając na styku kultur i narodowości poznawał obce języki, a może co ważniejsze uczył się tolerancji dla ludzi o innych poglądach. Te przymioty zachował do końca życia. W swych wystąpieniach i działaniach zawsze podkreślał osiągnięcia i znaczenie nauki polskiej i jej pozycji na świecie. Często zwracał uwagę na przydatność badań dla społeczeństwa i gospodarki kraju. Znajomość ośmiu języków pomagała Mu w kontaktach naukowych na całym świecie, a poszanowanie postaw i zapatrywań innych ludzi, nie tylko ułatwiało Mu współistnienie w zawirowaniach historii XX wieku, ale wzbudzało szacunek tych, których spotykał na swej drodze. W doborze współpracowników kierował się ich zdolnościami, tolerując inne od swoich zapatrywania. 
 Te omówione w skrócie cechy umysłu i charakteru sprawiają, że możemy wspominać profesora Kemulę, chlubiąc się tym, że spotkaliśmy Go na swej drodze życiowej.